"Voor de slachtoffers van de toeslagenaffaire bestond de rechtsstaat de facto niet". Dat stelt Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, in reactie op een onderzoek door rechters zelf naar het eigen handelen in kinderopvangtoeslagzaken.

De onderzoekscommissie bekeek uitspraken in kinderopvangtoeslagzaken tussen 2010 en 2019. Ook werden gesprekken gevoerd met bestuursrechters in alle rechtbanken van Nederland.

Hieruit kwam naar voren dat bestuursrechters structureel de 'alles-of-nietsuitleg' volgden van de Belastingdienst. Daardoor leidden kleine fouten, zoals het niet kunnen aantonen van (een klein deel) van de eigen bijdrage, tot een terugvordering van de volledige toeslag.

Naves: "Gezinnen moesten vechten tegen een veel machtiger overheid. Een oneerlijke strijd, waar rechtspraak niet altijd de bescherming bood die deze ouders wel verdienden."

De zelfreflectie door de beroepsgroep, onder leiding van rechter Jan van Catsburg van de rechtbank Midden-Nederland, volgde op een conclusie van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. Die constateerde vorig jaar dat de bestuursrechtspraak "jarenlang een wezenlijke bijdrage heeft geleverd aan het in stand houden van de niet dwingend uit de wet volgende, spijkerharde uitvoering van de regelgeving van de kinderopvangtoeslag".

In het rapport van Van Catsburg, getiteld Recht vinden bij de rechtbank, steken de rechters de hand in eigen boezem. In zaken waar voor burgers grote belangen op het spel staan, moeten rechters "meer gewicht toekennen aan de rechtsbescherming van het individu dan aan het waarborgen van de rechtseenheid en rechtszekerheid", zo luidt de conclusie. Te vaak werd jurisprudentie van de Raad van State gevolgd, waar ruimte voor maatwerk op zijn plaats was geweest, aldus de onderzoekers.

"Ik hoop dat de slachtoffers van de toeslagenaffaire en de samenleving zien dat de Rechtspraak wil leren van het verleden", aldus Naves van de Raad voor de rechtspraak, een organisatie die ten doel heeft de kwaliteit van de rechtspraak te bevorderen.

De Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) zegt in een reactie: "Het is goed dat ook rechters terugkijken op hun rol in de toeslagenaffaire en lessen willen trekken voor de toekomst. De beroepsvereniging en vakbond van rechters en officieren van justitie gaat hierover in gesprek met de leden.

De Raad van State onderzoekt eveneens de eigen rol in de kwestie, die vele ouders dupeerde en leidde tot de val van het kabinet.