Het was stil in Roermond, bij de jaarlijkse Indië-herdenking, en daardoor voller van herinnering en emotie. Vorig jaar duizenden mensen: indrukwekkend. Dit jaar tientallen mensen: ontroering.
De herdenking was voor de ruim zesduizend Nederlandse militairen die in Indië en Nieuw-Guinea zijn gesneuveld, in de periode 1945 tot en met 1962. En daarbij horen ook degenen die wèl terugkwamen, maar dan met littekens aan de buitenkant, de binnenkant of alletwee. Tegenwoordig staat militair geweld bij voorbaat in de verdachte hoek, terwijl de Nederlandse overheid de wapens verstrekte aan vaak jonge mannen die vanuit het niks in een oorlogssituatie terecht kwamen. Zie maar eens te bedenken wat kan en wat niet meer kan.
Onlangs gaf ik een lezing over Van Heutsz waarbij ook de Politionele Acties ter sprake kwamen. Ik kreeg een vraag met daarin de uitdrukking 'proportioneel geweld'. Dan sta je meteen op dun ijs, hoor. Het ging over Van Heutsz, over guerilla, over de Bersiap, over alles, en ik moest er iets op antwoorden, idealiter met een optimistisch stemmend antwoord over de Nederlandse beschaving. Dat had ik niet. Ik dacht aan Atjeh en begon met te zeggen, dat je destijds met humanitaire principes geen oorlog won. Het leek of iedereen ter plekke in een depressie verzonk. De voorzitter wist een vrolijke noot te produceren; er volgde immers een diner, en de sfeer moest goed zijn.
Weer thuis dacht ik aan oorlogen in Indië. En wat wij, burgers, daar eigenlijk echt van willen weten en kunnen begrijpen. Ons zelfbeeld van na de oorlog is positiever dan verantwoord is, vermoed ik. Elk onderzoek naar het oorlogsverleden juich ik toe, vooral als het met aandacht is voor de mannen en jongens die naar de oost gingen. Ik heb de indruk dat deze oudsten steeds meer voelen dat het twee voor twaalf is, tijd om zich uit te spreken, vertellend over situaties die zo ver van ons af staan, dat we ze niet kunnen bevatten. Jongere generaties snappen niet dat er ooit een wereld was zonder internet. Zo is voor hun en de anderen het leven van deze veteranen geweest: niet voor te stellen.
Daar is dat herdenken goed voor. Op de eerste plaats is het voor de veteranen, de laatsten van hun generatie, die bij elkaar herkenning en steun vinden. Op de tweede plaats komen wij, die het niet hebben meegemaakt, maar die voelen dat we moeten proberen het te begrijpen.
https://www.indischeschrijfschool.nl