Kortgeleden vertelde acteur Jeroen van Koningsbrugge in een interview dat hij grote voorraden gevriesdroogd eten had opgeslagen om de aanstaande ondergang van de wereld te kunnen overleven. Daarnaast wist hij met grote zekerheid te stellen dat ‘9/11’ is opgezet door de Amerikaanse overheid, want hij had namelijk een filmpje op YouTube gezien. Als klap op de tragische vuurpijl vertelde hij, zonder enig schaamrood op de kaken, dat hij de blaasontsteking van zijn dochter met een warm badje thee behandelde. En helaas was dit alles geen grapje van de komiek.

Dat van Koningsbrugge niet alleen staat in zijn eigengereide manier van denken bewijst Facebook wel. Een kwartiertje scrollen op social media en je wordt overspoeld met de meest wilde en uiteenlopende complottheorieën.

Zo was een grote groep mensen ervan overtuigd dat de dood van honderden spreeuwen die laatst uit de bomen vielen in het Haagse Huygenspark veroorzaakt werd door geheime testen met 5G netwerken. Dat er nergens zendmasten waren, laat staan netwerktesten maakte de complotdenkers niet uit. En toen bleek dat taxusgif de oorzaak was, bleef het stil. 

Nu hebben complotdenkers vaker de neiging aan feiten en wetenschap voorbij te lopen, want die zijn hoogstwaarschijnlijk toch ‘gemanipuleerd’.

Het maakt hen bijvoorbeeld niet uit dat artsen en wetenschappers kunnen bewijzen dat je geen autisme krijgt van vaccinaties. 

Het voelt soms aan alsof complotdenken een wereldwijde comeback aan het maken is. Ik gok dat ’Google-wijsheid’ daar medeverantwoordelijk voor is. Dubieuze internetsites en complot-posts zorgen voor eigenzinnige, bizarre en soms zelfs riskante theorieën die schrikbarend snel worden overgenomen. 

Hoe ongelofelijk is het bijvoorbeeld dat een enorme groep mensen er heilig van overtuigd is dat de aarde plat is, of dat er een groot complot is van Joodse bankiers en vrijmetselaars om de wereld te overheersen. Maar het kan natuurlijk altijd nog gekker, zo zweren hele volksstammen erbij dat de condensstrepen achter vliegtuigen in werkelijkheid een soort overheidsgecontroleerde ‘chemtrails’ zijn welke stoffen bevatten die mensen beïnvloeden. Ik kan nog wel even doorgaan, maar u heeft zelf ook internet. 

Ditzelfde internet zorgt er overigens voor dat als je selectief zoekt, je altijd gelijkgestemden vindt. En hoe meer mensen bevestigen wat je denkt, hoe meer je in je eigen gelijk gaat geloven. Zo werkt het met complottheorieën, maar ook met uitgesproken politieke denkbeelden. Beide zorgen voor een vorm van polarisatie, meningen staan scherp tegenover elkaar en feiten worden vaak voor het gemak even opzij gezet. 

Nu hoeft er niets mis te zijn met complottheorieën, want het staat een ieder vrij te geloven wat ze zelf willen, zelfs om tegenargumenten en wetenschappelijke weerlegging weg te wuiven. 

Het is ook niet zo dat complotdenkers dom zijn, wel leggen ze vaak verbanden die er eigenlijk niet zijn. In de wetenschap wordt dit fenomeen ook wel wel ‘illusory pattern perception’ genoemd.

Maar in mijn eigen ‘perceptie’ is wetenschap toch echt geen mening en kunnen pseudowetenschap en complottheorieën wel degelijk risicovol zijn. De discussie rond vaccinaties is hier een goed voorbeeld van. Het is bijzonder om te zien dat ook hoogopgeleide mensen onbewezen theorieën en complotdenken blind verkiezen boven wetenschap. Zij kijken ook vaak met wantrouwen naar de machtige farmaceuten die achter ‘lucratieve’ vaccinatieprogramma’s zitten. Een eenvoudige berekening leert echter dat farmaceuten veel meer zouden verdienen aan de medicatie die nodig is voor het bestrijden van de die ziektes waartegen wordt ingeënt, als die daadwerkelijk zouden uitbreken, maar dat terzijde. 

Gelukkig mag iedereen zijn eigen kijk op zaken hebben, of eigen aluminium hoedje opzetten, als we maar wel blijven luisteren naar tegengeluid, kritisch blijven nadenken en niet vergeten beide voeten op de grond te houden.