Afgelopen vrijdag (17-01-2020) heeft gedeputeerde Willy de Zoete in het Zuid-Hollandse provinciehuis de historische kaartviewer HisGIS gelanceerd. Deze kaart bevat de kadastrale situatie in het jaar 1832 van een groot deel van de Zuid-Hollandse kuststrook. Bijzonder aan deze kaart is dat je elk perceel kunt aanklikken, waarna een pop-up zichtbaar wordt met informatie over de toenmalige eigenaar en de belastbare opbrengst van het perceel. De historische kaart kan ook in combinatie met andere thema's worden getoond, zoals de destijds geldende gemeentegrenzen, de huidige luchtfoto of een actuele hoogtekaart.

Het HisGIS (historisch geografisch informatiesysteem) is gemaakt door de Fryske Akademy en een groep betrokken vrijwilligers. De kaart dient vooral als hulpmiddel bij historisch onderzoek, zoals de zoektocht naar het ontstaan van bevolkingskernen of onderzoek naar waardeontwikkeling van percelen. Vanwege de grote interesse vanuit diverse beroepsgroepen en historische verenigingen is de kaart vrijelijk te raadplegen door iedereen.

Juist het jaar 1832 is erg bijzonder omdat in dit jaar de eerste, en meest nauwkeurige, landsdekkende eigendomskaart van Nederland gereed kwam. Dit op aangeven van Napoleon, die ondanks zijn veroveringsdrift ook veel vernieuwing heeft gebracht in Nederland. Omdat de industriële revolutie en de daarmee gepaard gaande bevolkingsgroei in deze omgeving nog niet hadden plaatsgevonden is het landschap nog vrij ongeschonden. De kaart geeft dan wel situatie van het jaar 1832 weer, maar biedt tegelijkertijd veel inzicht in de ontstaansgeschiedenis van het Hollandse landschap.

Grote steden
Op de kaart zijn steden als Leiden, Den Haag, Delft en Rotterdam goed zichtbaar vanwege de clustering van bebouwing in een verder nagenoeg leeg landschap. Van oorsprong worden deze steden begrensd door hun singels, maar anno 1832 zijn de eerste uitbreidingen daarbuiten te zien. En dan vooral langs de toegangswegen en kanalen. Direct buiten de steden en dorpen lagen vaak moestuinen. Dit waren intensief benutte velden voor voedselvoorziening. De weidevelden lagen doorgaans nog iets verder weg in de inmiddels grotendeels ontgonnen veengebieden.

                                                                               Moestuinen en boomgaarden rond Poeldijk (bron: HisGIS)

Westland
Westland viel in 1832 al op door de grote aaneengesloten stukken land die in gebruik waren als moestuin, boomgaard of bouwland. Dit in tegenstelling tot de rest van de kuststrook waar het landschap werd gedomineerd door weidegronden. Het tuinbouwgebied begon ongeveer in het uiterste westen van Rijswijk en liep vrijwel non-stop door tot aan -het destijds nog niet gebouwde- Hoek van Holland. De begrenzing van het tuinbouwgebied komt globaal overeen met het kassengebied van nu, alleen is een aanzienlijk deel inmiddels opgeofferd voor uitbreidingen van aangrenzende steden en dorpen.

Ook een kijkje nemen in het Zuid-Holland van 1832? Bezoek de kaartviewer op: https://hisgis.nl/viewer/zuid-holland
(werkt op pc en tablet, helaas niet op smartphone)

Redactie: Maarten Reiling